Ένας τεράστιος εθνικός πλούτος τηλεοπτικού, ραδιοφωνικού, φωτογραφικού και έντυπου υλικού περιλαμβάνεται στο πολύτιμο αρχείο του κρατικού φορέα ραδιοτηλεόρασης. Μια πηγή αστείρευτων γνώσεων, πληροφοριών και ιδεών για την Ελλάδα, την πολιτική της ιστορία, τον πολιτισμό της και τους κύριους εκπροσώπους της, για την ανάπτυξη των τεχνών σ’ αυτή, διαχειρίζεται και αναπτύσσει η ΕΡΤ, μέσω της Διεύθυνσης Μουσείου – Αρχείου. Γι’ αυτόν τον θησαυρό, ένα μικρό μέρος του οποίου εκτίθεται στη Δημοτική Βιβλιοθήκη της Δράμας, στο πλαίσιο των παράλληλων εκδηλώσεων του Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους, μας μίλησε ο επικεφαλής της Διεύθυνσης Νίκος Σφέτσας.

Η Διεύθυνση Μουσείου – Αρχείου της ΕΡΤ εδρεύει στην Αθήνα, στην οδό Ρηγίλλης 4 και απασχολεί 17 άτομα. Σκοπός της είναι η διαφύλαξη και αξιοποίηση του μουσειακού και αρχειακού υλικού που διαθέτει ο κρατικός φορέας ραδιοτηλεόρασης. Το κύριο χαρακτηριστικό των ατόμων που εργάζονται στη Διεύθυνση Μουσείου – Αρχείου της ΕΡΤ είναι το μεράκι που διαθέτουν, πέρα από τη λογική του ωραρίου και του δημοσίου υπαλλήλου. Αισθάνομαι τυχερός που οι συνεργάτες μου είναι ερωτευμένοι με αυτό που κάνουν. Είναι όλοι τους νέα παιδιά, επιστήμονες ή τεχνικοί ή και παλιοί κινηματογραφιστές που όλοι μαζί σχηματίζουμε μια ομάδα πολύ αγαπημένη και πολύ αποδοτική. Θα ήθελα όμως να τιμήσω και τους προηγούμενους συναδέλφους μου, που εργάστηκαν πριν από μένα στη δική μου θέση, αναγνωρίζοντας το πολύτιμο έργο που προσέφεραν.

Ο όγκος του ιστορικού αρχειακού υλικού της ΕΡΤ περιλαμβάνει το 80% του οπτικοακουστικού υλικού της Ελλάδας και η χρονική περίοδος που καλύπτει ξεκινάει από την αρχή του 20ού αιώνα και φτάνει μέχρι σήμερα. Χωρίζεται σε τρεις περιόδους: το ιστορικό αρχείο που περιλαμβάνει το υλικό μέχρι το 1980, το νεότερο οπτικοακουστικό υλικό της περιόδου 1912-1990 και το πιο σύγχρονο από το ’90 έως σήμερα. Στη συλλογή περιλαμβάνονται ιστορικά ντοκουμέντα από τις δελφικές γιορτές και από τον 1^{ο Βαλκανικό πόλεμο, τον Μεσοπόλεμο, τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, τη Μικρασιατική εκστρατεία και μετέπειτα καταστροφή, μέχρι τα ντοκουμέντα των νεότερων χρόνων, όπως τα «επίκαιρα» της τότε Προεδρίας και της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού, το ξεκίνημα της τηλεόρασης στη χώρα μας και την έκτοτε ιστορία της. Εκτός από το τηλεοπτικό υλικό, διαθέτουμε και έντυπο, από τα δελτία ειδήσεων της τηλεόρασης και του ραδιοφώνου και όπως αντιλαμβάνεστε ο όγκος του διαθέσιμου υλικού είναι τεράστιος.}

Ναι, είναι δυνατόν για κάθε ενδιαφερόμενο να αποσπάσει τις πληροφορίες που θέλει από το αρχείο της ΕΡΤ. Υπάρχει ένας κανονισμός που καθορίζει τη σχετική διαδικασία, ο καθένας όμως μπορεί να επικοινωνήσει μαζί μας είτε μέσω διαδικτύου, στέλνοντας ένα απλό e-mail, είτε στέλνοντας ένα Fax και να ορίσει ένα ραντεβού με το προσωπικό της υπηρεσία μας, να δηλώσει τα ενδιαφέροντά του και κατόπιν να προχωρήσει στην έρευνά του. Αν το υλικό ζητείται για επαγγελματικούς λόγους, υπάρχει κάποια χρέωση, ενώ αν πρόκειται να έχει εκπαιδευτική χρήση από σχολεία, πανεπιστήμια, ιδρύματα ή συλλόγους μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, παραχωρείται δωρεάν, καθώς αυτός είναι και ένας από τους σκοπούς της ΕΡΤ.

Έως τώρα έχουν γίνει επιμέρους συνεργασίες με πανεπιστήμια του εξωτερικού όπου υπάρχει έδρα Ελληνικών σπουδών, και με άλλους φορείς στο πλαίσιο προγραμμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Έχει ζητηθεί υλικό από πανεπιστήμια της Αγγλίας, της Αυστραλίας, του Αζερμπαϊτζάν, των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής και άλλων κρατών της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Επίσης, μαζί μας έχουν επικοινωνήσει ελληνικοί σύλλογοι του εξωτερικού, που δραστηριοποιούνται στον τομέα της διάδοσης του πολιτισμού μας. Προσπάθειά μας είναι να παραχωρήσουμε αρχειακό υλικό σε όλους αυτούς τους φορείς που δεν αφορά μόνο την αρχαία Ελλάδα, αλλά και τον σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό, διαθέτοντας πληροφορίες για Έλληνες συγγραφείς, σκηνοθέτες ή άλλες προσωπικότητες που εμπλούτισαν την τέχνη και την επιστήμη στη χώρα μας.

Η γενικότερη προσπάθεια και πολιτική της ΕΡΤ είναι η εντατικοποίηση της συντήρησης του υλικού μας, όπως άλλωστε κάτι τέτοιο έχει συμβεί τα τελευταία χρόνια και ακόμη η διαφύλαξη, η τεκμηρίωση και η ψηφιοποίησή του, είτε πρόκειται για έντυπο, οπτικοακουστικό ή φωτογραφικό υλικό, είτε πρόκειται για μηχανήματα. Στόχος είναι η όσο το δυνατόν καλύτερη αξιοποίησή του, όχι κατ’ ανάγκη προς χρηματικό όφελος για την ΕΡΤ, αλλά για την πληρέστερη ενημέρωση των επόμενων γενεών, καθώς το ιστορικό αρχείο είναι κτήμα του ελληνικού λαού. Αυτό που πρέπει όμως να σημειώσουμε είναι πως το κόστος είναι τεράστιο και χρειάζεται πολύς χρόνος για τη συντήρηση και τεκμηρίωση του υλικού. Είναι σημαντικό όμως πως η ΕΡΤ έχει καταφέρει να συγκεντρώσει σε συγκεκριμένους χώρους όλο το οπτικοακουστικό της υλικό. Πιο συγκεκριμένα, έχουν συγκεντρωθεί πάνω από 1000 αντικείμενα για το Μουσείο της. Το φωτογραφικό αρχείο, που ξεκινάει από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα ακόμη, και συγκεκριμένα το 1906 –με τη συλλογή του πρώτου φωτορεπόρτερ στην Ελλάδα του Πέτρου Πουλίδη- και περιλαμβάνει 283.000 φωτογραφίες, έχει πλέον κατηγοριοποιηθεί. Υπάρχει επίσης σε εξέλιξη –πέρα από τα χρήματα που προβλέπονται στον προϋπολογισμό της ΕΡΤ για το ιστορικό αρχείο- ένα πιλοτικό πρόγραμμα στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού προγράμματος «Κοινωνία της Πληροφορίας» στα πλαίσια του οποίου θα τεκμηριωθούν και θα ψηφιοποιηθούν 500 ώρες τηλεοπτικού υλικού, 250 ώρες φιλμ και 5.000 φωτογραφίες. Μ’ αυτό τον τρόπο αποκτάται και διασώζεται η ιστορική γνώση.

Θα απαντήσω με διαφορετικό τρόπο σ’ αυτή την ερώτηση. Η ΕΡΤ για ‘μενα είναι το δεύτερο σπίτι μου. Δουλεύω για την ΕΡΤ 32 χρόνια και είχα την τύχη να συνεργαστώ ως ηχολήπτης με τους κυριότερους Έλληνες σκηνοθέτες, την αγαπώ και όσο θα βρίσκονται στη συγκεκριμένη θέση, στόχος μου θα είναι σε πρώτη φάση να διαφυλαχτεί όλο το υλικό, γιατί είναι υποχρέωσή μας να το διαφυλάξουμε για τις επόμενες γενιές και έπειτα να το αξιοποιήσουμε. Αυτός είναι και ο στόχος του προέδρου της ΕΡΤ -καθώς η Διεύθυνση Μουσείου – Αρχείου υπάγεται απευθείας σ’ εκείνον- κάτι το οποίο αποδεικνύεται από την προτεραιότητα που δίνει στο Μουσείο - Αρχείο της ΕΡΤ. Όσον αφορά το υλικό που χάθηκε, θα πρέπει να αναλογιστούμε πως κατά τα πρώτα χρόνια της ελληνικής τηλεόρασης το κόστος διαφύλαξης του υλικού ήταν εξαιρετικά υψηλό: φανταστείτε πως το κόστος μια ταινίας δύο ιντσών, άγγιζε το 10% της παραγωγής της. Οπότε αναγκαζόμασταν να σβήνουμε κάποιο διαθέσιμο υλικό, γράφοντας άλλο. Μετά το 1978 όμως, ξεκίνησε σταδιακά η συστηματική διατήρηση αρχείου από την ΕΡΤ. Παρόλα αυτά δεν μπορούμε να μην παραδεχτούμε πως υπήρξαν κλοπές. Όμως, το υλικό που διαθέτει πλέον η ΕΡΤ δίνει τη δυνατότητα σε κάθε ενδιαφερόμενο να αντλήσει όλα τα στοιχεία που θα του είναι χρήσιμα. Είναι πέρα κάθε αμφιβολίας όμως, πως τα τελευταία χρόνια με τον κανονισμό πωλήσεων και με το σύστημα διαχείρισης είναι πολύ δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να κλαπεί αρχειακό υλικό. Δεν σας κρύβουμε πως η ΕΡΤ έχει προχωρήσει σε νομικές διώξεις κατά νομικών ή φυσικών προσώπων που χρησιμοποιούν υλικό χωρίς την άδειά της. Είναι πλέον υποχρεωτική η αναφορά της πηγής κατά τη χρήση αρχειακού υλικού και το σημαντικότερο είναι πως το υλικό που παραχωρεί η ΕΡΤ προορίζεται μόνο για συγκεκριμένη χρήση που ορίζει ο κανονισμός.

Κάθε ενδιαφερόμενος μπορεί να απευθυνθεί στη Διεύθυνση Μουσείου – Αρχείου της ΕΡΤ στην ηλεκτρονική διεύθυνση mouseioarxeio@ert.gr ή στον αριθμό τηλεομοιοτυπίας (FAX) 210- 72 24 814.